Terugblik excursie België
Begin november 2025 gingen we met de commissie activiteiten van Merkwaardig op reis naar België. Met een groep van ongeveer 25 vrouwen en 1 man bezochten het wandtapijt van Floris ende Blancefloer in Assenede. In Kontich gingen we naar het Heemkunde museum waar de belangrijkste collectie merklappen van West-Europa wordt bewaard en tentoongesteld.
Diederick van Assenede: Floris ende Blanchefloer
De eerste dag gingen we naar Assenede een dorp in Oost-Vlaanderen bijna op de grens met Zeeuws-Vlaanderen bij Terneuzen. In de 13e eeuw was Diederick van Assenede klerk van de graaf van Vlaanderen. Hij is bekend als de vertaler en bewerker van de Oudfranse ridderroman Floire et Blanceflor, in het Middelnederlands Floris ende Blancefloer.
Floris ende Blancefloer had een opvoedende functie: Floris was een voorbeeld van hoe een jonge edelman zich in de 13e eeuw moest gedragen. Zo wint Floris zijn Blancefloer niet terug door grof wapengeweld maar door zijn verstand en gedrevenheid. Het is een verhaal waarin de liefde alles bepaald en overwint.
Boodschap uitdragen
De erfgoedvereniging Hallekin uit Assenede wil de Middelnederlandse literatuur, haar erfgoed en de boodschap van liefde overwint uitdragen. In 2015 startte Annie De Smet, de voorzitter van de vereniging het project, nu is het bijna klaar. Er wordt gewerkt in het voormalige kantoor van het polderbestuur en tevens woonhuis van Annie en haar man Marc, vandaaruit is het project gestart.
De Vlaamse literatuurhistoricus Professor Jozef Janssen plaatste het verhaal in een breder historisch kader. Borduurcoördinator Renée Gerits, borduurspecialiste Lieve De Zutter en tekenaar Peter Audenaert werden benaderd en een plan werd gemaakt. Sponsors gezocht, borduursters opgeleid, lichtbakken en borduurframes gemaakt en er werd nog veel meer gedaan!
Materialen
Het linnendoek ( 100 meter) is van de Vlaamse linnenweverij Libeco uit Meulbeke. Assenede en omgeving is vanouds bekend om zijn vlasteelt en huisnijverheid in linnen. De wol voor het borduurwerk komt uit Engeland : Appleton-wool.
Verhaaltaferelen en infopanelen
De 85-verhaalstaferelen worden aangevuld met een 13-tal infopanelen.
De werkwijze is als volgt: de tekening wordt op de lichtbak geplaatst; daarop komt dan het linnendoek, nauwkeurig ‘op draad gespannen’. De tekening wordt dan middels een fijn zwart stiftje en ‘met vaste hand’ overgetekend op het linnen doek.
De gekozen borduursteken zijn platsteken, rijgsteken, kettingsteken en knoopjessteken, in al hun creatieve variaties en combinaties. De kruissteek wordt niet aangemoedigd (het is niet aftelbare stof). Voor enkele panelen kan ook “modern borduren” toegepast worden: met hedendaagse stofjes, accessoires, fijn breiwerk, fijn kantwerk. Er wordt gewerkt op een borduurraam. De kleuren staan vast.De borduursters hebben een persoonlijke creatieve vrijheid om de tekeningen te borduren. Zij kunnen in Assenede werken maar ook thuis.
Controle en kwaliteit
Als een doek klaar is controleren de borduurleidster René Gerits en borduurspecialiste Lieve De Zutter het. Is de kwaliteit goed, zijn de juiste kleuren gebruikt, zijn alle draden juist aan- en afgehecht, zijn er vlekjes zichtbaar, er moet schoon en netjes gewerkt worden. De draad mag niet nat worden gemaakt: speeksel bevat schimmels die de doeken kunnen aantasten, zegt borduurspecialist Lieve De Zutter. Dankzij haar is de kwaliteit hoog. De doeken worden als laatste gevoerd, van een linnenachterkant met ophangsysteem voorzien en zijn dan klaar.
Acroniemen
Heel bijzonder en mooi vind ik, dat de naam van de borduurster op de achterkant wordt geborduurd. De namen van de verenigingsleden, de tekenaar en de borduurcoördinator en specialist zijn verborgen in de teksten op de voorkant van de panelen. Een oude gewoonte, acroniemen genoemd.
Onze dank!
Dankzij de erfgoedvereniging Hallekin, de historicus, tekenaar en borduurleidster en specialiste, alle borduursters en alle anderen die hebben meegewerkt aan het tapijt kunnen wij het middeleeuwse verhaal van Floris ende Blancefloer bewonderen.
Wil je meer weten kijk op de website https://www.tapijtvanassenede.be
Bezoek aan Heemkunde museum in Kontich
Nog geen half uur rijden ten zuiden van Antwerpen ligt het dorp Kontich. In het Heemkunde museum aldaar bezitten ze de belangrijkste verzameling merklappen van West-Europa. De collectie wordt beheerd, toegankelijk gemaakt, bestudeerd en verzorgd door een groep vrouwen met een passie voor merklappen. Ze noemen zich lapzussen, wat een prachtige naam!
Lades vol merklappen en stoplappen
Opperlapzus Erica Uten en haar lapzussen openen de ene na de andere lade waar schitterende, heel oude, gecompliceerde, eenvoudige, bijzondere merklappen en stoplappen te bewonderen zijn. En dan zijn er ook nog pronkrollen, laden vol. De pronkrollen laten een grote variatie aan steken en patronen zien. Sommigen zijn vele meters lang. Een lapzus ging op zoek naar een breirol maar in de vele laden kan zij die niet vinden. Breirollen zijn zeldzamer, de wol kon immers hergebruikt worden.
Er zijn zoveel mooie lappen te zien. Sommigen op heel fijn geweven stof van 27 draden per vierkante centimeter, ongelofelijk. De lapzussen kennen de verhalen van de merklappen wie ze gemaakt hebben. Ze bezitten veel kennis over symboliek, oude technieken en materialen en vertellen er gepassioneerd over. Heel bijzonder en inspirerend, echt een aanrader om langs te gaan. Het is een half uur met bus 91 van station Antwerpen-Berchem.
De wijken Antwerpen Berchem en Zurenborg zijn een bezoek waard als je van Art Nouveau architectuur houdt. (Wij maakten er een mooie wandeling voordat we naar Kontich gingen.) In Art Nouveau stijl kun je ook geweldige borduurwerken maken.
Meer weten: https://www.kontich-hkmuseum.be/merklappengroep.htm
Tot slot
De excursie was een succes. Het verzoek om volgend jaar naar “the Great tapestry of Scotland “te gaan, is al ingediend!
Tekst: Mariette van Wenum
Foto's: Christien Sleeboom